مرتضوی‌نژاد:
«عدم مهارت»، معضل امروز نیروی کار است
فرهاد مرتضوی‌نژاد حقوق‌دان، فعال اقتصادی و مدرس دانشگاه در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری سبحان ، در خصوص آموزش عالی و آموزش‌های مهارت محور گفت: متاسفانه امروز در سطح جامعه با فارغ التحصیلانی مواجه هستیم که هیچ مهارتی در زمینه تحصیل خود ندارند، فارغ از آنکه فارغ التحصیل آموزش و پرورش و یا سیستم آموزش عالی کشور (کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری) باشند. این مسئله سبب شده است تا یک خلاء کارشناسی به وجود آید. امروز برای آنکه بتوانیم به یک فرد مسئولیت کارشناسی بدهیم و به او کارشناس بگوییم، نیازمند هستیم تا یک فارغ التحصیل دانشگاه را استخدام کنیم و او را 4 سال آموزش دهیم تا به کارشناس تبدیل شود.
وی افزود: این مسئله خلاء بزرگی برای تامین نیروی انسانی کشور است. ضمن این که این مسئله خود اشکال بزرگی است که به نظام آموزشی کشور وارد است. در گذشته و در نظام آموزش و پرورش آموزش‌های فنی در دوره راهنمایی داشتیم و سپس در دوران دبیرستان نیز چیزی تحت عنوان طرح کاد داشتیم که این موارد حذف شد. هر چند ممکن به این سیستم نیز ایراداتی مطرح باشد اما در مجموع می‌دیدیم که عده‌ای که دیپلم می‌گرفتند و موفق به ورود به دانشگاه نمی‌شدند در همان رشته‌هایی که در دبیرستان به عنوان طرح کاد گذرانده بودند، مشغول به کار می‌شدند.
مرتضوی نژاد اضافه کرد: به طور مثال فرد نسخه پیچ داروخانه، تعمیرکار رادیو و تلویزیون و یا صافکار می‌شد چرا که 4 سال در همان شغل کار کرده بود. اما امروز فرد وقتی دیپلم دریافت می‌کند اگر به دانشگاه نرود هیچ مهارت دیگری نیز ندارد. بنده به این دلیل که در صنعت و دانشگاه فعالیت دارم این مسئله را بیشتر می‌بینم. ما در دانشگاه مهارتی را به دانشجو یاد نمی‌دهیم و یک مباحث تئوری مطرح می‌شود و در نهایت دانشجو فارغ التحصیل می‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه به استثناء دانشجویانی که در سیستم وزارت بهداشت آموزش می‌بینند که کار عملی انجام می‌دهند، واقعا مهارت آموزی در سیستم آموزشی مغفول مانده است، گفت: در رشته حقوق و در طول 4 سال تحصیل دانشجو فرد می‌آید و حقوق تجارت می‌خواند اما اگر به او بگویید صورت جلسه یک مجمع عادی را بنویسد و یا در خصوص قانون کار از او بپرسید نمیتواند پاسخ دهد.
مهارت‌آموزی جایگاهی در نظام آموزشی ندارد/ حداقل 20 تا 30 واحد رشته‌های دانشگاهی باید به مهارت‌آموزی اختصاص داده شود
وی تاکید کرد: در برنامه‌ریزی آموزشی کشور مهارت‌آموزی جایگاهی ندارد. چرا دانشجویان رشته‌های فنی نباید در طول تحصیل 8 ترم کارشناسی خود یک یا دو ترم به صنعت معرفی شوند؟ به طور مثال به دانشجوی رشته برق گفته شود که در هر ترم باید 4 واحد در یک واحد صنعتی کارآموزی کند. دانشجو باید 144 واحد در مقطع کارشناسی بگذراند و اگر این 4 واحد عملی در هر ترم را در نظر بگیریم در نهایت به 32 واحد خواهد شد.
مرتضوی‌نژاد اظهار کرد: بسیاری از دروس هستند که کاربردی ندارد. بنابراین این امکان وجود دارد که مقداری از دروس عمومی را کاهش دهند و تعدادی از دروس تخصصی 3 واحدی را به دو واحدی تبدیل کنند، به این ترتیب 20 تا 30 واحد خالی خواهد شد که می‌توان از آن برای معرفی دانشجویان به صنعت استفاده کرد. فرد باید برود و کارآموزی کند.
متولی آموزش مهارت دانشجویان مشخص نیست
این فعال اقتصادی و مدیر عامل شرکت ساسان اظهار کرد: این مسئله چند حسن دارد. به طور مثال اگر یک دانشجو بیاید و کارآموزی کند پس از فارغ التحصیلی جایگاه خود را پیدا می‌کند. روزی که بنده لیسانس گرفتم 5 شرکت متقاضی استخدام من بودند چرا که برای آنها یا در محیط آنها کار کرده بودم. متاسفانه در نظام آموزشی ما این اشکال به چشم می‌خورد و متولی خاصی نیز ندارد.
معضل فارغ التحصیلان بدون تخصص/ شغل کارشناسی برای خود این افراد خطرناک است
وی با اشاره به اینکه دانشگاه جامع علمی کاربردی از این نظر بسیار مناسب است چرا که مهارت محور عمل می‌کند، گفت: درسی که در دانشگاه معمولی دو واحد نظری است در علمی کاربردی یک واحد عملی و یک واحد نظری است. با این وجود و در این حالت نیز به طور صحیح به جنبه عملی توجه نمی‌شود. در نهایت با فردی مواجه هستیم که از دانشگاه فارغ التحصیل شده و از نظر مصاحبه‌گر فاقد هر گونه تخصص است و خود او به عنوان متقاضی شغل کارشناس آمده است.
این استاد دانشگاه افزود: من باید به او بگویم که اپراتوری دستگاه را برعهده بگیرد اما کارشناس حاضر نیست اپراتور شود. می‌گوید من لیسانس و مهندس هستم. اگر بخواهیم شغل کارشناسی به او بدهیم نیز اساسا او را به خطر می‌اندازیم. فردی که اتاق برق واقعی را ندیده است را اگر مسئول برق کنم، صبح سراغ ترانس می‌رود و دچار سانحه می‌شود.
این فعال اقتصادی گفت: این موضوع بسیار مهمی است که باید به آن در نظام آموزشی توجه جدی کنیم. اگر در نظام آموزش و پرورش مهارت آموزی کنیم دیگر همه نمی‌خواهند به دانشگاه بروند. در بسیاری از کشورها دانشگاه اینگونه است که طرف رغبتی به دانشگاه رفتن ندارد. چرا که به طور مثال می‌خواهد تعمیرکار خودرو شود، می‌رود یک دوره آزاد شش ماهه می‌گذراند و سپس در یک کمپانی به عنوان دستیار شروع به کار می‌کند و مراحل را پیش می‌رود.
اما در خصوص افرادی که در جامعه ما هستند هدف همه دانشگاه رفتن است. اگر عده‌ای به دانشگاه نمی‌روند یک علت آن این است که رشته مورد نظرشان را قبول نشده‌اند و یا شرایط مالی مساعدی ندارند. در غیر این صورت اگر شرایط اقتصادی فراهم باشد، همه فارغ التحصیلان دوره متوسطه می‌خواهند به دانشگاه بروند.
تاخیر 4 ساله ورود نیروی کار مولد به بازار کار
مرتضوی‌نژاد با بیان اینکه این مسئله یک بار مالی برای کشور دارد، گفت: ضمن اینکه ورود نیروی کار را چهار سال به تاخیر می‌اندازد، نیرویی که می‌تواند امروز وارد بازار کار در صنایع مختلف شود چهار سال به دانشگاه می‌رود و پس از آن می‌آید همان شغلی را می‌گیرد که باید با دیپلم می‌گرفت. علت آن هم این است که ما به او مهارتی یاد نداده‌ایم.
امکان جایگزینی دوره‌های آموزشی حین کار به جای مدرک‌گرایی صرف
وی ادامه داد: به طور مثال ما به یک کارگر که تازه وارد کار می‌شود حداقل حقوق کار را با مزایا پرداخت می‌کنیم. این شرایط برای فردی که دیپلمه است جذابیت دارد. ضمن اینکه می‌توانیم آموزش‌های حین کار را توسعه دهیم. فرد می‌تواند مشغول شود و سپس دوره ببیند. این امکان را داریم تا دوره‌های آموزشی برگزار کنیم به جای مدرک گرایی.
تاسیس دانشگاه علمی کاربردی ساسان برای تامین نیروی در 5 رشته ذیل یک شرکت تولیدی
مرتضوی نژاد اضافه کرد: به طور مثال فردی که در حوزه برق کار می‌کند می‌تواند یک دوره شش ماهه را بگذراند. امروز ما در مجموعه خودمان (شرکت ساسان) این احساس نیاز را داشته‌ایم و دانشگاه جامع علمی کاربردی ساسان را تاسیس کردیم. هدف این بود که افراد دیپلمه را استخدام کنیم و در این دانشگاه آموزش دهیم. فردی که بیرون آموزش دیده است نه تنها توقع بالاتری نسبت به یک دیپلمه دارد بلکه حتی کارایی او را نیز ندارد.
این استاد دانشگاه و فعال اقتصادی با اشاره به اینکه از طریق کنکور نیرو استخدام خواهیم کرد اما این امکان را نیز داریم که به طور آزاد نیرو جذب کنیم، گفت: این کار را در رشته‌های مورد نیاز کار خودمان شامل پنج رشته انجام می‌دهیم. فعلا رشته برق، صنایع غذایی، حسابداری، مکانیک و مدیریت بازاریابی در مقطع کاردانی داریم. از بین افرادی که بیایند، آنهایی که از نظر جسمی، اخلاقی و علاقه‌مندی به کار کشش دارند در حین تحصیل جذب می‌کنیم.
وی اظهار کرد: در زمان تحصیل به صورت پاره وقت و پس از تحصیل نیز به صورت تمام وقت از آنها استفاده خواهیم کرد. ضمن اینکه برخی افرادی که هم‌اکنون نیز در حال کار هستند را برای آموزش به این دانشگاه خواهیم فرستاد. برنامه‌های آموزش ما نیز مهارت محور است. مواد درسی هم براساس مصوبات وزارت علوم با توجه به نیازهای ما تعیین می‌شود.
مرتضوی‌نژاد تاکید کرد: با این وجود ما این دانشجویان را در مسیر نیاز خودمان پرورش خواهیم داد. ما در واحدهای عملی - نظری دیگر واحدهای عملی را به استاد واگذار نخواهیم کرد که بیاید به دانشجو بگوید یک نقشه بکش. در واحدهای عملی دانشجو باید در واحد ما کارآموزی کند. اما این کافی نیست کل نظام آموزش عالی کشور باید به این سمت حرکت کند. واحدهای عملی باید در چارچوب مهارت آموزی واقعا عملیاتی شود نه آنکه فرد برود و برگه را امضا کند. نظارت باید وجود داشته باشد.
قطع ارتباط دانشگاه و صنعت بجز در حوزه‌های نوین/ دانشجو باید توانمندی اجرایی داشته باشد
وی با اشاره به اینکه متاسفانه ارتباط جدی بین صنعت و دانشگاه نداریم؛ بجز علومی که فناور محور و نوین است، گفت: در این موارد دانشگاه‌ها با بخش خصوصی همکاری می‌کنند مانند شتاب‌دهنده‌ها، رباتیک و نانو که این موارد نیز محدود است. حرف ما این است، فردی که از دانشگاه فارغ التحصیل می‌شود، هر چقدر هم که رتبه علمی داشته باشد باید یک توانمندی اجرایی نیز داشته باشد.
در رشته‌های فنی بیشتر اما در رشته‌های غیرفنی نیز همینطور است. فردی فارغ التحصیل رشته روان‌شناسی است اما حتی نمیتواند با یک فرد صحبت کند. آیا نباید در دانشگاه از نظر شخصیتی دانشجوی رشته روان‌شناسی را طوری تربیت کنیم که توانایی دیالوگ و روان‌کاوی را داشته باشد؟ یک کتاب 500 صفحه‌ای به دانشجو می‌دهیم و می‌گوییم برو بخوان و بیا.
این استاد دانشگاه گفت: بنده در دانشگاه به دانشجو پروژه می‌دهم و می‌گویم اگر ارائه ندهد نمره نخواهد گرفت. یکی از وظایف ما در دانشگاه این است که فن بیان را به یک دانشجوی حقوق آموزش دهیم. وقتی فرد در کلام دچار اشکال است و از کلمات اشتباه استفاده می‌کند باید آن را صلاح کند. وقتی استاد فرصت داشته باشد تا به دانشجو بگوید لایحه بنویس و از آن دفاع کند، در زمان فارغ التحصیلی به حداقل‌ها مسلط است.
ماجرای استاد مطرحی که هیچ سابقه اجرایی نداشت/ چرا نیروی انسانی در ایران هرز می‌رود؟
وی با بیان اینکه وظیفه دانشگاه است که با صنایع نمونه طرف قرارداد شود، گفت: این کار نه برای دانشگاه هزینه‌ای دارد نه برای صنعت. حتی ممکن است در مواردی برای صنعت سود نیز داشته باشد. شاید از بین نخبگان دانشگاهی بتوانند عده‌ای را نیز جذب کنند. اما ما می‌گذاریم فرد لیسانس خود را بگیرد و سپس دو سال سربازی می‌رود و در همان مدت نیز هر آن چیزی که یاد گرفته است را فراموش می‌کند، بعد وارد بازار کار می‌شود.
مدیرعامل شرکت ساسان افزود: شما ببینید در شرکت ما چند مهندس در حال ویزیتوری هستند اما اگر به همین افراد بگویید پای دستگاه بایستند بلد نیستند. فرد لیسانس برق دارد اما متقاضی حراست است. بزرگترین منابع یک کشور به عنوان یک سازمان بزرگ نیروی انسانی است اما نیروی انسانی ما هرز می‌رود. تفاوتی نیز نمی‌کند این افراد در چه دانشگاهی درس می‌خواند. بنده معتقد هستم بسیاری از افرادی که در دانشگاه آزاد درس می‌خوانند بهتر از افرادی هستند که در دانشگاه‌های دیگر درس می‌خوانند. این یک واقعیت است.
مرتضوی‌نژاد اظهار کرد: فرد کنکور داده و در دانشگاه تهران قبول شده است اما چرا همه آموزش باید تئوری یا محدود به آزمایشگاه دانشگاه باشد؟ مخصوصا در برخی رشته‌ها حتی اساتید هم در صنعت نیستند. در رشته حسابداری استادی داشتیم جزو اساتید مطرح بود اما هیچ گاه به بازار کار نرفته بود و از ابتدا تنها استاد بود. تئوری عالی اما در عمل تجربه‌ای نداشت.
دولت اگر به دنبال تامین نیروی کار متخصص است باید مدرک‌گرایی را حذف کند و مهارت‌آموزی را در دستور کار قرار دهد. متاسفانه در سیستم استخدامی ما در بخش خصوصی و دولتی شما نمی‌بینید که دیپلمه را استخدام کنند؟ چه نیازی است که صندوق‌دار لیسانسه باشد؟ مامور پست چرا باید لیسانس داشته باشد؟ اما متاسفانه همه باید مدرک کارشناسی داشته باشند در غیر این صورت دولت یا بخش خصوصی اصلا استخدام نمی‌کنند.
وی در خصوص مزایای طرح دانشگاه علمی کاربردی در شرکت ساسان گفت: شرکت‌های تولیدی یا خدماتی زیادی این کار را انجام دادند و در ذیل کار خود به آموزش کارکنان و همچنین دانشجویان جدید پرداختند. دانشجویی که از بیرون می‌آید پالایش می‌شود و برخی مورد استفاده قرار می‌گیرند. افرادی که جذب نمی‌شوند نیز این امکان را دارند تا در صنایع مشابه مشغول کار شوند.
اگر 100 دانشجوی برق را آموزش دهیم نمی‌توانیم که همه این افراد را استخدام کنیم اما به طور مثال 10 نفر را جذب خواهیم کرد. البته به وزارت علوم تعهد دادیم تا درصدی را جذب کنیم اما بقیه نیز به عنوان افرادی که مهارت‌آموزی در یک واحد تولیدی را تجربه کردند راحت‌تر می‌توانند در یک مجموعه مشابه مشغول به کار شوند.
واحد تولیدی به نیروی آچار به دست نیاز دارد
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در شرایطی به طور مثال گفته می‌شود که فرد فارغ التحصیل یک دانشگاه خاص مانند شریف یا خواجه نصیر است ما نیز می‌گوییم بله چنین فردی قطعا باهوش بوده و مستعد است، گفت: اما مگر هر واحد تولیدی چند فرد با این شرایط می‌خواهد؟ یک واحد نهایت به سه مبتکر نیاز دارد. واحد تولیدی آچار به دست نیاز دارد. کسی را نیاز داریم که تا کمر در روغن برود و دستگاه را تعمیر کند.
وی گفت: متاسفانه امروز کسی که از دانشگاه رده بالا فارغ التحصیل شده کسر شان می داند که چنین کاری انجام دهد. می‌گوید من از فلان دانشگاه خارجی بورسیه دارم اگر قرار است بماند یک دفتری و شرایطی باید وجود داشته باشد.
حجم پایین جذب دانشجو در دانشگاه‌های علمی کاربردی وابسته به تولید
مرتضوی‌نژاد در خصوص دانشگاه علمی - کاربردی ساسان گفت: این دانشگاه در خود کارخانه قرار دارد. قرار است امسال برای اولین بار جذب دانشجو در انتخاب رشته کنکور سراسری انجام شود. نگرش ما این بود که بتوانیم این نحوه آموزش را در کشور اشاعه دهیم. این کار قبلا در کشور انجام شده اما بسیار محدود بوده است.
اگر تمام دانشگاه‌های علمی کاربردی که به شرکت‌های تولیدی یا خدماتی وابسته هستند را جمع کنید به اندازه واحد تهران مرکز دانشگاه آزاد دانشجو نمی‌گیرند. سازمان فنی حرفه‌ای اقداماتی در این زمینه انجام داده است اما اکثر فارغ التحصیلان فاقد مهارت هستند.
سایه شغل‌های کاذب بر سر بحران نیروی کار صنایع
وی در مورد بحران نیروی کار در صنایع گفت: 100 درصد این بحران وجود دارد ما خودمان دچار کمبود نیروی کار هستیم. کارگر شغل کاذب دارد. مخصوصا جوانان رغبتی به کار صنعت ندارند چرا که محدودیت دارد و باید 8 ساعت پای دستگاه بایستند. اسنپ هست، بازار رمز ارزها و بورس نیز هست. افراد دیگر به این فکر نمی‌کنند که تا 5 یا 10 سال آینده می‌خواهند چه کاری انجام دهند. تنها امروز خود را می‌بینند.
استخدام نیروهای دوره دیده باید به یک فرهنگ تبدیل شود
این استاد حقوق دانشگاه با بیان اینکه 90 درصد افراد در دوره متوسطه دوم به دنبال کار نسیتند، گفت: وقتی فرد در این دوران در زمینه‌های شغلی خاصی مهارت‌آموزی داشته باشد و به آن علاقه‌مند شده باشد، پس از دریافت دیپلم در همان حوزه کار می‌کند. ما عملا 4 سال بهره‌برداری از نیروی مولدی را که هر روز در جامعه در حال کاهش است، به تعویق می‌اندازیم.
در نهایت پس از چهار سال دانشگاه فرد شغل همان دیپلمه را انجام می‌دهد. حتما مهارت‌آموزی به صورت تئوری خوب است اما فرد می‌تواند برود و در یک مجموعه استخدام شود اما از دوره‌های کوتاه مدت آموزشی استفاده کند. هم‌اکنون در کشورهای خارجی افراد می‌توانند لیسانس آی‌تی بگیرند و یا اینکه بروند یک دوره مدیریت شبکه بگذرانند و استخدام شوند. پس از این مرحله این امکان را خواهند داشت تا دوره‌های پیشرفته‌تر را شرکت کنند. به جای آنکه 4 سال درس بخوانند و سپس مشغول به کار شوند، استخدام می‌شوند و سپس درس آن چهار سال را در 10 سال می‌خوانند.
وی افزود: دوره‌های آموزش آزاد را در این کشورها به عنوان گواهی که ارزش استخدامی دارند از افراد می‌پذیرند. این مسئله در کشور ما باید به عنوان یک فرهنگ در نظر گرفته شود. به طور مثال اگر کارفرما با فردی مواجه شد که دیپلم ریاضی داشت و یک دوره جوشکاری گذرانده بود، او را به عنوان جوشکار مبتدی استخدام کند و سپس فرد برود دوره جوشکاری استیل را نیز ببیند.
این مسئله سبب می‌شود تا نیروی کار کشور به موقع تامین شود. بسیاری از کارها تحصیلات عالیه نمی‌خواهد. فرد کارگر بخش بسته‌بندی است اما لیسانس دارد. این فرد در نهایت 4 سال از عمر خود را تلف کرده است.
چالش عجیب صنعت و بنگاه‌های تولیدی؛ بیشتر از کارگر ساده مدیر داریم
مرتضوی نژاد تاکید کرد: ایجاد یک دانشگاه علمی کاربردی در یک مجموعه صنعتی کاری است که در گذشته انجام شده است و ما نیز امیدوار هستیم به عنوان مجموعه‌ای در کنار آنها بتوانیم در توسعه آموزش‌های مهارت محور قدمی بردایم. در هر صورت نیاز ما در کشور به کارگر ساده بیشتر از مدیر است و این اشکالی است که در کشور وجود دارد.
