آیا ترکیه از روسیه دور می‌شود؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری سبحان ، طی روزهای گذشته، این سوال مهم توجه ناظران و تحلیلگران سیاسی ترکیه را به خود مشغول کرده است: آیا حمایت تمام قد اردوغان از عضویت اوکراین در ناتو و آزاد کردن فرماندهان اسیر، ترکیه را از روسیه دور می کند؟

آنان چنین استدلال می کنند که اعتراض کرملین به بازگرداندن فرماندهان اوکراینی اسیر به کشورشان، اهمیت بالایی دارد و ممکن است باعث شود که رئیس جمهور روسیه از سفر به ترکیه منصرف شود. اما دیروز، اردوغان خونسردانه اعلام کرد که تیم او، مشغول آماده سازی برنامه سفر پوتین به آنکارا در ماه آگوست است.

اردوغان تنها چند روز پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، پوتین را به ترکیه دعوت کرد تا در مراسم افتتاح یک واحد از نیروگاه ها 4 واحدی هسته ای آک کویو حضور پیدا کند. اما پوتین، ترجیح داد از راه دور و با ارتباط اینترنتی به مراسم افتتاح نیروگاهی بپیوندد که به دست مهندسین روسی ساخته شده و هدف از به کارانداختن عجولانه واحد نخست آن، تاثیر نهادن بر نتایج انتخابات بود.

آیا اردوغان، پوتین را ضعیف می بیند؟

مقامات روسیه در مورد رویکرد عملگرایانه اردوغان، کاملاً آگاه هستند. ماریا زاخارووا سخنگوی وزرات امور خارجه روسیه، جدیداً گفته است:«مسکو، هیچگاه دچار این توهم نشده که مخالفت مقطعی ترکیه با عضویت سوئد در ناتو، یک تغییر مسیر سیاسی بوده است. خیر. ترکیه عضو ناتو است و در خاک خود، پذیرای تسلیحات و تجهیزات نظامی پیمان نظامی ناتو است. بنابراین اگر به شکل مقطعی، چیزی می گویند که به ظاهر با سیاست ناتو هماهنگ نیست، نباید دچار سوء برداشت شویم».

برخی از تحلیلگران سیاسی ترکیه، معتقدند که اردوغان برای نزدیک شدن به آمریکا و ناتو، گام هایی بر می دارد که نشان دهد از روسیه دور شده است. اما در عین حال، این مساله نیز مهم است که وزارت خزانه داری آمریکا رسماً اعلام کرد که پس از چند نوبت مذاکره، از تیم اردوغان تعهد گرفته که ترکیه در مسیر دور زدن تحریم های بین المللی علیه روسیه، اقدامی انجام ندهد و با غرب همراه باشد.

مهمت اوجاکتان از مفسرین سیاسی ترکیه معتقد است: «اردوغان، در شرایط کنونی روسیه را در مسیر شکست و ضعف می بیند و پیام های گرم ترکیه خطاب به آمریکا، ناتو و اتحادیه اروپا، اقداماتی محتاطانه است تا نشان دهد که تمایل دارد به سوی غرب بازگردد. چرا که قبلاً، اردوغان همه تخم مرغ ها را در سبد روسیه گذاشته و حالا خیلی خوب می داند که باید تا حدودی از روسیه شکست خورده، دور بماند».

تاریخ و ژئوپولیتیک در روابط روسیه و ترکیه

ترکیه به عنوان یک سرزمین گسترده بر سر راه روسیه قرار گرفته و مهمترین انگیزه غرب از تشویق ترکیه به عضویت در ناتو، مهار اتحاد جماهیر شوروی بوده است. اما خود روسیه نیز همواره در این مورد یک نگرش دفاعی و استراتژیک خاص داشته است.

برخی از تحلیلگران ترکیه، در بررسی نگرش تاریخی روسیه به سرزمین های عثمانی، از این ایده صحبت می کنند که حتی اگر امپراطوری عثمانی وارد جنگ جهانی نمی شد، روسیه باز هم به ترکیه حمله می کرد. چرا که مهمترین اتصال آبی روسیه به جهان، مسیر دریای سیاه به مدیترانه است و ناگزیر، باید از استانبول عبور کند.

ابراهیم کیراز از تحلیلگران ترکیه در این مورد می گوید: «اسناد آرشیو روسیه نشان می دهد که برنامه ریزی برای حمله به تنگه ها و استانبول، مدت ها قبل از شروع جنگ جهانی اول انجام شده است. روزی که جنگ شروع شد، مسلم بود که روسیه به استانبول و تنگه ها حمله خواهد کرد. چرا که موازنه قدرت نظامی در دریای سیاه علیه روسیه بود. این در حالی بود که نیروی دریایی یا قوای بحریه عثمانی، حال نامساعدی داشت. در سالهای پایانی سلطنت سلطان حمید، به دلیل نیازهای دفاعی نظامی که در برابر تهدید فزاینده روسیه احساس می شد، تلاش هایی برای تقویت نیروی دریایی صورت گرفت. اما بعدها هزینه نگهداری از این کشتی ها بالا رفت و نیروی دریایی هم اعتبارات مناسبی نداشت. ما بعدها برای خرید ناو جنگی، با بدقولی بریتانیا روبرو شدیم و اگر آلمان ها، ناو در اختیار عثمانی نمی گذاشتند، واقعاً روسیه به سرزمین ما حمله می کرد. بنابراین باید درک روشنی از اهمیت ژئوپولیتیک در روابط ترکیه و روسیه داشته باشیم».

 همراهی ترکیه با ناتو و غرب یکی از ویژگی های تعیین کننده سیاست خارجی این کشور برای سال ها بوده است. با این حال، اختلافات اخیر بین ترکیه و روسیه لایه جدیدی از پیچیدگی را به روابط این کشور اضافه کرده است. از آنجایی که ترکیه به دنبال متعادل کردن اتحادهای غربی خود و روابط با روسیه است، توانایی مدیریت و حل این تنش ها بسیار مهم خواهد بود. همکاری، گفتگو و یافتن زمینه های مشترک نقش اساسی در شکل دادن به پویایی های آینده بین ترکیه، ناتو و روسیه در صحنه ژئوپلیتیک ایفا خواهد کرد.

روابط ترکیه با ناتو و ائتلاف غربی، به مدت چندین دهه، بخش مهمی از سیاست خارجی این کشور بوده است. با این حال، اردوغان در 10 سال گذشته، خود را به مسکو نزدیک کرد و با خرید سامانه موشکی اس 400 روسی، خشم غربی ها را برانگیخت.

ولی حالا می بینیم که تحولات اخیر شاهد ایجاد برخی اختلافات بین ترکیه و روسیه بوده و یک چشم انداز ژئوپلیتیک پیچیده ایجاد کرده است. موقعیت استراتژیک ترکیه، هم مرز با دریای سیاه و خاورمیانه، آن را به شریکی حیاتی برای استراتژی دفاعی ناتو تبدیل کرده است.

این اتحاد تضمین های امنیتی به ترکیه داد و همکاری نظامی را تسهیل کرد و روابط این کشور را با غرب تقویت کرد. ولی رجب طیب اردوغان، رهبر و سیاستمدار عملگرایی است که اصطلاحاً می خواهد وسط لحاف بخوابد. از سویی از روسیه و پوتین و از دیگر سو، از آمریکا و ناتو امتیاز بگیرد. ترکیه خود را در یک اهرم متعادل کننده ظریف بین روابط تاریخی با ناتو و ائتلاف غربی و مشارکت در حال پیشرفت با روسیه می بیند.

آنکارا ضمن حفظ عضویت خود در ناتو و همکاری استراتژیک خود با کشورهای غربی، همچنین به دنبال گسترش روابط خود با روسیه در جبهه های مختلف از جمله همکاری در زمینه انرژی و سرمایه گذاری در صنایع دفاعی بوده است. این رویکرد دوگانه پیچیده، هم مزایا و هم چالش‌ هایی را به همراه دارد و باید دید پوتین تا کدام ایستگاه، می تواند چنین رفتاری را تحمل کند.